Struktura i efektywność ekonomiczna gospodarstw utrzymujących zwierzęta ras zachowawczych
Autorzy:
Elżbieta Sowula-Skrzyńska, Anna Borecka
Ważnym czynnikiem oceniającym sprawność funkcjonowania gospodarstw rolniczych jest badanie efektywności użytych zasobów, ponieważ proces produkcyjny w gospodarstwie powinien być tak prowadzony, aby zużyte czynniki produkcji wykazały możliwie najwyższą efektywność. Gospodarstwa rodzinne oprócz działalności produkcyjnej spełniają również funkcję społeczną, są bowiem źródłem kapitału społecznego i kulturowego wsi, odgrywają ważną rolę w rozwoju lokalnych społeczności m.in. poprzez kształtowanie środowiska przyrodniczo-krajobrazowego oraz poprawę jakości życia społeczności lokalnej (Adamowicz, 2006). Skupiając się na ekonomicznej ocenie gospodarstw w warunkach zrównoważonego rolnictwa należy również wziąć pod uwagę potencjał produkcyjny gleby, bioróżnorodności zwierząt i roślin, które są podstawowym elementem środowiska przyrodniczego wykorzystywanego w rolnictwie.
Głównym celem badań było określenie ekonomicznych podstaw funkcjonowania gospodarstw utrzymujących rasy zachowawcze, który realizowano w Polsce południowo- wschodniej. Badaniami objęto 51 gospodarstw utrzymujących krowy (rasa polska czerwona, polska czerwono-biała, białogrzbieta), 74 owce (rasa uhruska, świniarka, olkuska, czarnogłówka, cakiel podhalański) i 19 świnie (rasa puławska).
Krowy ras zachowawczych
Analizując sytuację dochodową badanych gospodarstw i osób tam zatrudnionych dokonano porównania dochodu rolniczego netto uzyskiwanego przez osobę pełnozatrudnioną na jednostkę pracy FWU w gospodarstwie z przeciętnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej wynoszącym w 2016 roku 33 135 zł. Dane zawarte w tabeli 1 wskazują, że niemal we wszystkich gospodarstwach dochody pozyskiwane z produkcji mleka były znacznie wyższe niż roczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej. Oznacza to, że gospodarstwa te osiągnęły parytet dochodów – znacznie go przekraczając. W słabszej kondycji były niestety gospodarstwa w województwie małopolskim utrzymujące rasy rodzime – głownie krowę polska czerwoną charakteryzującą się niską wydajnością (3 686,78l/rok). Gospodarstwa te pozostawały w dysparytecie na poziomie -3 236,02zł/rok w porównaniu z przeciętnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej. Utrzymywanie jednak w tym regionie w gospodarstwach stad krów ras „mieszanych” tj. ras zachowawczych i wysokowydajnych pozwoliło ma uzyskanie parytetu dochodów i różnica pomiędzy przeciętnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej a średnim roczny dochodem rolniczym netto na jednostkę pracy FWU stanowiła 6 617,75zł/rok.
Tabela 1. Dochodowość gospodarstw utrzymujących krowy ras rodzimych
| Wyszczególnienie | ochód z działalności – na 1 krowę | dochód z działalności z dopłatami – na 1 krowę | dochód rolniczy netto – na jednostkę pracy FWU | RÓŻNICA dochód rolniczy netto – na jednostkę pracy FWU a *przeciętne roczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej netto | |
|---|---|---|---|---|---|
| Gospodarstwa „mieszane” utrzymujące krowy różnych ras | średnia | 818,47 | 1 945,41 | 45 239,51 | 12 104,51 |
| małopolskie | 786,19 | 2 014,36 | 39 752,75 | 6 617,75 | |
| podkarpackie | 112,38 | 1 120,74 | 34 541,13 | 1 406,13 | |
| lubelskie | 1 496,83 | 2 537,70 | 64 888,29 | 31 753,29 | |
| Gospodarstwa utrzymujące wyłącznie krowy ras rodzimych | średnia | -1 869,35 | -43,50 | 33 060,12 | -74,88 |
| małopolskie | -2 136,40 | -290,39 | 29 898,98 | -3 236,02 | |
| podkarpackie | -2 219,56 | -421,70 | 38 076,17 | 4 941,17 | |
| lubelskie | 783,56 | 2 572,48 | 36 978,79 | 3 843,79 | |
Owce ras zachowawczych
Istotnym instrumentem wpływającym na sytuację dochodową gospodarstw utrzymujących owce ras zachowawczych są dopłaty w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. W przypadku gospodarstw objętych badaniami udział płatności w strukturze uzyskiwanych dochodów był znaczący, przede wszystkim w gospodarstwach o mniejszej skali produkcji Z przeprowadzonych badań wynika, że dochód z działalności (bez uwzględnienia dopłat w przeliczeniu na matkę) był ujemny we wszystkich grupach gospodarstw w okresie badań niezależnie od skali produkcji. Uzyskane przez gospodarstwa dopłaty (uwzględnione w dochodzie) zrekompensowały straty poniesione z produkcji jagnięciny w gospodarstwach województwa lubelskiego i małopolskiego. W przypadku gospodarstw rodzinnych zlokalizowanych w województwie podkarpackim płatności nie pokryły strat z produkcji owiec.
Tabela 2. Dochodowość gospodarstw owczarskich utrzymujących rasy rodzime
| Województwo | Średnio | Lubelskie | Małopolskie | Podkarpackie |
|---|---|---|---|---|
| Dochód z działalności bez dopłat /matkę (zł) | -361,12 | -322,68 | -397,57 | -372,71 |
| Dochód z działalności z dopłatami /matkę (zł) | 19,80 | 109,68 | 35,81 | -51,41 |
| Dochód rolniczy netto/FWU (zł) | 41 947,87 | 47 867,95 | 16 830,74 | 59 380,87 |
| Różnica dochodu roln.netto/ FWU i przeciętnego wynagrodzenia w gosp. narodowej netto w 2016* | 8 812,87 | 14 732,95 | -16 304,26 | 26 245,87 |
Świnie ras zachowawczych
Pomimo niekorzystnych uwarunkowań w chowie trzody chlewnej w Polsce w ostatnich latach, dochód z działalności – bez uwzględnienia dopłat – przyjął średnio wartości dodatnie niezależnie od skali produkcji (2 778,10zł). Gospodarstwa wybrane do analizy utrzymujące rasę świń puławską osiągnęły zysk z produkcji (tabela 3). Dochód z działalności z dopłatą w przeliczeniu na lochę wahał się od 2 729,25zł do 3 810,92 zł wynosząc średnio dla wszystkich badanych gospodarstw 3 241,62 zł. Na uwagę zasługuje fakt, że mino wypracowanego zysku gospodarstwa utrzymujące do 25 loch nie osiągały parytetu dochodowego i różnica pomiędzy przeciętnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej, a średnim roczny dochodem rolniczym netto na jednostkę pracy FWU wynosiła -2818,57zł/FWU.
Tabela 3. Dochodowość gospodarstw utrzymujących świnie ras rodzimych
| Wyszczególnienie | średnio | do 25 loch | pow. 25 loch |
|---|---|---|---|
| Dochód z działalności bez dopłat /lochę (zł) | 2 778,10 | 2 214,20 | 3 404,66 |
| Dochód z działalności z dopłatą /lochę (zł) | 3 241,62 | 2 729,25 | 3 810,92 |
| Dochód rolniczy netto /FWU (zł) | 58 170,56 | 30 316,43 | 90 460,05 |
| Różnica dochodu rolniczego netto /FWU i przeciętnego wynagrodzenia netto w gospodarce narodowej w 2016* | 25 035,56 | -2 818,57 | 57 325,05 |
Literatura
- Adamowicz M. (2006). Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju wobec wsi i rolnictwa, Zrównoważony i trwały rozwój wsi i rolnictwa, Prace Naukowe SGGW, nr 38, 11-12.
- Borecka A. (2016). Produkcja żywca wieprzowego w gospodarstwach rodzinnych w warunkach zrównoważonego rozwoju. Roczniki Naukowe SERIA, t. XVIII, z. 6,17-21.
- Floriańczyk Z., Osuch D., Płonka R. (2018). Wyniki Standardowe 2016 uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN. Część II. Analiza Wyników Standardowych. FADN IERiGŻ Warszawa, s. 29
- Rokicki T. (2009). Wpływ rozszerzenia UE na sytuację ekonomiczną gospodarstw zajmujących się hodowlą owiec. Zeszyty Naukowe Problemy Rolnictwa Światowego T8 (23), 164-173.